Η Νόσος
Συμπτώματα
Η Κυστική Ίνωση είναι μια πολυσυστηματική νόσος, προσβάλλει, δηλαδή, διάφορα συστήματα, όργανα και αδένες του σώματος, κυρίως τους πνεύμονες και το πάγκρεας. Η μορφή και η σοβαρότητα των συμπτωμάτων μπορεί να διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό από ασθενή σε ασθενή, εξαιτίας της μεγάλης ετερογένειας των γονιδιακών μεταλλάξεων. Αυτό σημαίνει ότι η νόσος εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε ασθενή, ανάλογα με τον γoνότυπό του (το γενετικό προφίλ του) και διάφορους άλλους παράγοντες. Τα κυριότερα συμπτώματα αφορούν το αναπνευστικό σύστημα, το πεπτικό και γαστρεντερικό σύστημα, και το αναπαραγωγικό σύστημα.
Οι ασθενείς με Κυστική Ίνωση λόγω της έλλειψης ή δυσλειτουργίας της πρωτεΐνης CFTR έχουν πολύ αλμυρό ιδρώτα, για αυτό σε ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες, ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες, μπορεί να εμφανίσουν επεισόδια αφυδάτωσης λόγω σημαντικής διαταραχής των επιπέδων των ηλεκτρολυτών.
Κρίσιμες για την επιβίωση των ασθενών θεωρούνται οι επιπλοκές του αναπνευστικού συστήματος, που καταστρέφουν με την πάροδο του χρόνου τους πνεύμονες, έχοντας και το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό μεταξύ των αιτιών θνησιμότητας της νόσου. Τα συμπτώματα που παρουσιάζουν συνήθως οι ασθενείς είναι: συνεχής επίμονος βήχας, παχύρευστα φλέματα, δυσκολία στην αναπνοή, συριγμός, δύσπνοια, βρογχόσπασμος, αιμόπτυση. Επίσης οι ασθενείς παρουσιάζουν συχνά αναπνευστικές λοιμώξεις, καθώς η παχιά κολλώδης βλέννα συσσωρεύεται στους πνεύμονες, δημιουργώντας ιδανικές συνθήκες και περιβάλλον ώστε να επιβιώσουν και να πολλαπλασιαστούν μικρόβια. Οι αναπνευστικές λοιμώξεις προκαλούνται συνήθως από μικρόβια και βακτήρια, όπως σταφυλόκοκκος, ψευδομονάδα (pseudomonas aeruginosa), ασπέργιλλος, μυκοβακτηρίδια. Τα μικρόβια αυτά συνήθως εγκαθίστανται μόνιμα στους πνεύμονες των ασθενών και είναι δύσκολο να εκριζωθούν δημιουργώντας σοβαρό χρόνιο πρόβλημα. Επίσης οι ασθενείς παρουσιάζουν συχνά ρινικούς πολύποδες και ιγμορίτιδα.
Η συσσώρευση της βλέννας στο πάγκρεας φράσσει τις διόδους που μεταφέρουν τα ένζυμα που παράγονται από το πάγκρεας στο λεπτό έντερο. Χωρίς τα συγκεκριμένα ένζυμα, το έντερο δεν μπορεί να απορροφήσει τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά από τις τροφές, με αποτέλεσμα την δυσαπορρόφηση, την κακή θρέψη και την χαμηλή σωματική ανάπτυξη των ασθενών. Οι ασθενείς συχνά εμφανίζουν απώλεια όρεξης, διόγκωση της κοιλιακής χώρας, δυσκοιλιότητα, χρόνιο κοιλιακό άλγος, χρόνια διάρροια, λιπαρά και δύσοσμα κόπρανα, στεατόρροια, κακή αύξηση βάρους και ανάπτυξη, εντερική απόφραξη, ιδιαίτερα σε νεογνά (ειλεός μηκωνίου). Πολλές φορές, επίσης, μπορεί να παρουσιαστεί παγκρεατίτιδα. Στο ήπαρ, η παχιά βλέννα ενδέχεται να μπλοκάρει τον χοληφόρο πόρο, προκαλώντας ηπατική νόσο και σοβαρά ηπατικά προβλήματα, όπως κίρρωση.
Λόγω της παγκρεατικής ανεπάρκειας, σε πολλούς ασθενείς διακόπτεται ή μειώνεται η παραγωγή της ινσουλίνης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση μιας μορφής διαβήτη που ονομάζεται Σακχαρώδης Διαβήτης Κυστικής Ίνωσης- ΣΔΚΙ (CFRD – Cystic Fibrosis Related Diabetes). Ο ΣΔΚΙ είναι ένας διαφορετικός τύπος διαβήτη, ο οποίος φέρει χαρακτηριστικά τόσο του διαβήτη τύπου 1 (γνωστού ως νεανικού διαβήτη), όσο και του διαβήτη τύπου 2 (συνήθως σε μεγαλύτερες ηλικίες και υπέρβαρα άτομα).
Η νόσος επηρεάζει τη γονιμότητα των ασθενών. Το 97-98% των ανδρών με Κυστική Ίνωση παρουσιάζουν αποφρακτική αζωοσπερμία και μπορούν να αποκτήσουν παιδί μόνο μέσω εξωσωματικής γονιμοποίησης. Στις γυναίκες ο οργανισμός τους συχνά παράγει κολπική βλέννα πιο παχύρρευστη από το φυσιολογικό και συνήθως απαιτείται περισσότερος χρόνος για να μείνουν έγκυες με φυσικό τρόπο.
Η νόσος επηρεάζει και άλλα συστήματα του οργανισμού, προκαλώντας συχνά ασθένειες των οστών, όπως οστεοπόρωση- οστεοπενία, πόνους στις αρθρώσεις, ρευματοειδή αρθρίτιδα, επιπλοκές στον θυρεοειδή, καρδιακά προβλήματα, όπως πνευμονική καρδία ή καρδιακή ανεπάρκεια και διάφορες άλλες επιπλοκές.
Τι είναι
Η Κυστική Ίνωση (ΚΙ) ή Κυστική Ινώδης Νόσος ή Ινοκυστική Νόσος (Cystic Fibrosis-CF στα Αγγλικά και Mucoviscidose στα Γαλλικά) είναι η πιο συχνή, παγκοσμίως, κληρονομική νόσος της λευκής φυλής. Η νόσος είναι γενετική διαταραχή, συνεπώς μη μεταδοτική, και αποτελεί μία από τις πιο συχνές σπάνιες νόσους.
Η Κυστική Ίνωση προκαλείται από τη μετάλλαξη ενός γονιδίου του εβδόμου χρωμοσώματος, που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη CFTR (Cystic Fibrosis Transmembrane Conductance Regulator – ρυθμιστής διαμεμβρανικής διακίνησης ιόντων), η οποία ρυθμίζει την παραγωγή ορισμένων συστατικών των υγρών και εκκρίσεων του σώματος, όπως τον ιδρώτα, τη βλέννα και τα πεπτικά υγρά.
Οι μεταλλάξεις στο συγκεκριμένο γονίδιο έχουν ως συνέπεια να παράγονται παχύρρευστες, κολλώδεις και αφυδατωμένες εκκρίσεις υγρών και βλέννας στους πνεύμονες και σε άλλα όργανα και αδένες (π.χ. πάγκρεας, ήπαρ, έντερο). Τα παχύρρευστα υγρά και η βλέννα συσσωρεύονται στα όργανα και αποφράσσουν πόρους και διόδους στο σώμα. Με το πέρασμα του χρόνου, τα όργανα υφίστανται βλάβες, σταδιακά καταστρέφονται και οδηγούνται στην ανεπάρκεια, δημιουργώντας προβλήματα απειλητικά για τη ζωή του ασθενή, όπως λοιμώξεις, αναπνευστική ανεπάρκεια και κακή θρέψη. Η διάγνωση γίνεται συνήθως στη βρεφική ηλικία, καθώς τα συμπτώματα εκδηλώνονται από τους πρώτους μήνες ζωής του ασθενή.
Μόλις το 1989 εντοπίστηκε το γονίδιο που σχετίζεται με την Κυστική Ίνωση, ενώ έως σήμερα έχουν εντοπιστεί περισσότερες από 2.100 μεταλλάξεις του γονιδίου CFTR, με την πιο συχνή τη F508del ή ΔF508.
Υπολογίζεται ότι ένα (1) στα 2.000-2.500 παιδιά γεννιούνται κάθε χρόνο με Κυστική Ίνωση, η οποία προβάλλει περισσότερους από 88.000 ανθρώπους παγκοσμίως. Στην Ελλάδα οι φορείς της νόσου υπολογίζονται σε 500.000, ενώ με βάση το Εθνικό Μητρώο Κυστικής Ίνωσης οι καταγεγραμμένοι ασθενείς είναι 800.
Προσδόκιμο επιβίωσης
Η Κυστική Ίνωση έχει χαμηλό προσδόκιμο επιβίωσης. Στη δεκαετία του 1960 η πλειονότητα των ασθενών απεβίωναν προτού συμπληρώσουν τα πέντε έτη, ενώ τη δεκαετία του 1980 μόλις το 30% των ασθενών κατάφερνε να φτάσει στην ενηλικίωση.
Αν και η Κυστική Ίνωση είναι προοδευτική και απαιτεί καθημερινή φροντίδα, σήμερα πολλοί ασθενείς μπορούν να φοιτήσουν στο σχολείο, να σπουδάσουν και να εργαστούν. Η ποιότητα ζωής τους είναι αισθητά βελτιωμένη σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες, ενώ το προσδόκιμο ζωής τους έχει αυξηθεί και φτάνει μέχρι τα 40 έτη, ενώ ορισμένοι ασθενείς έχουν συμπληρώσει τα 50 έτη τους.
Με βάση μαθηματικά μοντέλα, υπολογίζεται ότι έως το 2040 η αναλογία παιδιών και ενηλίκων ασθενών θα είναι 25%-75%, καθώς τα παιδιά που λαμβάνουν έγκαιρα και από μικρή ηλικία τις νέες καινοτόμες θεραπείες, αναμένεται να έχουν προσδόκιμο επιβίωσης αντίστοιχο σχεδόν με εκείνο των υγιών ανθρώπων.
Πώς κληρονομείται
Η Κυστική Ίνωση είναι μια γενετική διαταραχή (συνεπώς μη μεταδοτική), από την οποία οι ασθενείς πάσχουν από τη γέννησή τους. Οι ασθενείς έχουν κληρονομήσει δύο παθολογικά γονίδια της Κυστικής Ίνωσης, ένα από τον κάθε γονέα τους. Τα άτομα που φέρουν ένα μόνο παθολογικό γονίδιο λέγονται φορείς της νόσου και θεωρούνται απολύτως υγιείς. Στην Ελλάδα οι φορείς ξεπερνούν τους 500.000, αριθμός που ισοδυναμεί με το 4-5% του γενικού πληθυσμού της χώρας.
Για να γεννηθεί ένα παιδί με Κυστική Ίνωση πρέπει απαραίτητα και οι δύο γονείς του να είναι φορείς ή ασθενείς.
Οι πιθανότητες εμφάνισης της νόσου για κάθε παιδί καθορίζονται από τον κανόνα του Mendel:
- Στη συνήθη περίπτωση δύο γονέων-φορέων, για κάθε παιδί υπάρχει πιθανότητα 25% να πάσχει από τη νόσο, 50% να είναι φορέας και 25% να μην φέρει καν το γονίδιο.
Συχνότητα
Μόλις το 1989 εντοπίστηκε το γονίδιο που σχετίζεται με την Κυστική Ίνωση, ενώ έως σήμερα έχουν εντοπιστεί περισσότερες από 2.100 μεταλλάξεις του γονιδίου CFTR.
Η συχνότερη γονιδιακή μετάλλαξη που παρατηρείται στον ελλαδικό χώρο είναι η χαρακτηριζόμενη ως F508del ή ΔF508, η οποία θεωρείται από τις βαρύτερες σε συμπτωματολογία μεταλλάξεις. Έχει συχνότητα εμφάνισης περίπου 70% στη Βόρεια Αμερική, 70-80% στις βορειοευρωπαϊκές χώρες και 30-54% στις νοτιοευρωπαϊκές, ενώ στη χώρα μας η συχνότητα της είναι στο 53% των ασθενών. Στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 800 ασθενείς.
Εκτιμάται ότι κάθε χρόνο ένα (1) στα 2.000-2.500 παιδιά γεννιέται με Κυστική Ίνωση και συνολικά 50-60 παιδιά τον χρόνο στην Ελλάδα (ένα παιδί ανά εβδομάδα). Το 4-5% του γενικού πληθυσμού, δηλαδή ένα (1) στα 20 έως 25 άτομα θεωρείται ότι είναι φορέας του παθολογικού γονιδίου, δηλαδή περισσότεροι από 500.000 Έλληνες είναι φορείς της νόσου, που ισοδυναμεί με το 4-5% του γενικού πληθυσμού της χώρας.
Συγκριτικά και, παρόλο που, στην Ελλάδα και σε άλλες μεσογειακές χώρες, η Μεσογειακή Αναιμία εμφανίζει διπλάσιο ποσοστό φορέων (8-10%), λόγω της ενημέρωσης και του εκτεταμένου προγράμματος προγεννητικού ελέγχου που έχει εφαρμοστεί τα τελευταία 20 χρόνια, οι γεννήσεις ασθενών παιδιών δεν ξεπερνούν τις πέντε (5) κάθε χρόνο. Επομένως, από την άποψη της γέννησης νέων πασχόντων, η Κυστική Ίνωση είναι μακράν η πιο διαδεδομένη κληρονομική νόσος στην Ελλάδα.
